Ο Νύσης Μεταξάς Μεσσηνέζης (1902 - 1992) ήταν Έλληνας λογοτέχνης και ιστορικός. Το ιστορικό του έργο, όπως και ο ίδιος έχει σημειώσει[1] ("ένας ερασιτέχνης πρέπει να καλλιεργεί συνεχώς το χωραφάκι του"), περιορίζεται στην ιστορία της προγονικής του γης, του Αιγίου, και της Εθνικής Τράπεζας, στην οποία δούλευε για πάνω από είκοσι πέντε χρόνια.
 |
Ο Ιωάννης Μεσσηνέζης (από τα edrana.blogspot.com)
|
Η έρευνά του για την Εθνική Τράπεζα ξεκίνησε πριν το 1940, διακόπηκε όμως λόγω του πολέμου και της κατοχής. Το 1950 τοποθετήθηκε από τον τότε διοικητή της Εθνικής Τράπεζας Γιάγκο Πεσμαζόγλου στη διεύθυνση του Ιστορικού Αρχείου και του Γραφείου Ιστορίας της Εθνικής Τράπεζας. Το 1953 απολύθηκε από την Εθνική Τράπεζα λόγω της συγχώνευσης αυτής με την Τράπεζα Αθηνών. Κατόπιν όμως ειδικής άδειας παρέμεινε[2] αμισθί στην ίδια υπηρεσία προκειμένου να συνεχίσει το ιστοριοδιφικό του έργο. Για τις έρευνες αυτές χρειάστηκε να επισκεφθεί[3] την Ύδρα, για το αρχείο της οικογένειας Κουντουριώτη, το Μουσείο Μπενάκη, για το αρχείο του Λόντου καθώς και τα κρατικά αρχεία της Βαυαρίας και τα αρχεία του βασιλικού οίκου Βιττελσμπαχ. Τις ανακαλύψεις του τις ανακοίνωνε σε ομιλίες του στην Αρχαιολογική Εταιρία, στον Φιλολογικό Σύλλογο "Παρνασσό" και στην Αθηναϊκή Λέσχη μέχρι και το 1956, οπότε και εξέδωσε το ιστορικό έργο "Γεώργιος Σταύρος και Εθνική Τράπεζα".
Χαρις τις προσπάθειές του πέτυχε την ίδρυση του Ιστορικού Αρχείο στο Αίγιο (1949), στο οποίο δώρισε το αρχείο Λέοντος Μεσσηνέζη, στο οποίο περιέχονται[4] εκατοντάδες έγγραφα από το 1816 εως το 1847. Το 1965 δώρισε στο ιστορικό αρχείο της Εθνικής Τράπεζας το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου του Σωτηρίου Λέοντος Μεσσηνέζη[5]. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αναφορά του Νύση για το αρχείο Ιωάννου Μεσσηνέζη, για το οποίο αναφέρει[6] (εν έτει 1957) ότι το είχε εντοπίσει στο Μονοδένδρι Πατρών[7] χωρίς όμως να γνωρίζει που είχε καταλήξει.
Οικογένεια Μεσσηνέζη
Τα μέλη της οικογένειας Μεσσηνέζη έλκουν την καταγωγή τους από τη Χίο, απ'όπου έφυγαν για να εγκατασταθούν τον 18ο αιώνα στην Κωνσταντινούπολη μαζί με άλλές σημαντικές χιώτικες οικογένειες[8]. Πατέρας του Λέοντος Μεσσηνέζη ήταν ο Ιωάννης Μεσσηνέζης, πλούσιος έμπορος, στέλεχος της εταιρείας "Μεσσηνέζης, Βλαστός και Σία" και συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου. Ο Νύσσης Μεσσηνέζης - Μεταξάς αφήνει να εννοηθεί στην ομιλία της 4ης Μαΐου 1948 στην Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία ότι είχε στην κατοχή του περισσότερα στοιχεία σχετικά με το γενεαλογικό δέντρο και τους προγόνους του Ιωάννη Μεσσηνέζη, λόγω όμως των περιορισμένων πλαισίων της διάλεξης δεν ασχολήθηκε με αυτά. Ο τελευταίος είχε αναπτύξει σημαντικές εμπορικές δραστηριότητες σε διάφορες περιοχές του ελλαδικού χώρου. Για τον λόγο αυτό μετά τον θάνατό του, ο γιος του, Λέων, κατήλθε στην Πελοπόννησο για να ρυθμίσει τις οικονομικές εκρεμμότητες που υπήρχαν. Κατα τη διάρκεια του ταξιδιού του γνωρίστηκε με την Μαρία Λόντου, κόρη του παντοδύναμου προύχοντα Σωτηράκη Λόντου και αδερφή του στρατηγού Ανδρέα Λόντου, την οποία και παντρεύτηκε. Από τότε η οικογένεια Μεσσηνέζη εμφανίζεται εγκατεστημένη στο Αίγιο.
Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η αδελφή του Λέοντα είχε παντρευτεί τον πλούσιο έμπορο και φαναριώτη αξιωματούχο Νικόλαο Λεβίδη, οι απόγονοι του οποίου διέπρεψαν[9] μετεπαναστατικά στην Αθήνα ως πολιτικοί, αυλικοί και έμποροι. Η συγγένεια με την οικονομικά εύρωστη οικογένεια Λεβίδη, καθώς και με την οικογένεια Λόντου διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην οικονομική άνθηση του Λέοντα Μεσσηνέζη καθώς οι Λεβίδης και Λόντος του παρείχαν οικονομική και πολιτική κάλυψη αντίστοιχα. Χαρακτηριστικά ο Νύσσης αναφέρει για τον Νικόλαο Λεβίδη ότι του ακορντάριζε πολλά κρέντιτα. Προεπαναστατικά ο Μεσσηνέζης υπήρξε ο κυριότερος[10] ενοικιαστής δημόσιων προσόδων της Βοστίτσας.
Μετά την ανεξαρτησία της Ελλάδας, ο Λέων Μεσσηνέζης συνέχιζε να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην πολιτική ζωή συμμετέχοντας μεταξύ άλλων και στην δημιουργία της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. Την διεύθυνση του εμπορικού οίκου ανέλαβε ο γιος του Λέοντος, Μιλτιάδης Μεσσηνέζης. Οι λανθασμένοι χειρισμοί του καθώς και το γεγονός ότι δεν ήθελα να ακολουθήσει σταδιοδρομία εμπόρου (εγώ δε ήθελα να ακολουθήσω το εμπορικόν στάδιον αλλά με εβάλατε χωρίς να θέλω εις τον χρονόν, πρέπει να χορέψω[11]) τον οδήγησαν το 1841 στην χρεοκοπία[12], την οποία ακολούθησαν και οι κατηγορίες περι δόλιας χρεοκοπίας. Δύο χρόνια αργότερα χρεοκοπεί και ο πατέρας του, Λέων Μεσσηνέζης. Η εταιρεία του Μιλτιάδη άφησε 500.000 φράγκα παθητικό ενώ ο Λέων προκειμένου να αποφύγουν την χρεοκοπία προέτρεπε τον γιο του να απευθυνθεί στον Βασιλιά Όθωνα, στον οποίο είχαν δανείσει χρηματικά ποσά παλαιότερα.
Ο Λέων Μεσσηνέζης (1787 - 1851) είχε αποκτήσει τέσσερα παιδιά: τον Μιλτιάδη, τον Ιωάννη, τον Σωτήριο και τη Ζωή. Ο Σωτήριος (πρωτότοκος) παντρεύτηκε την Υακίνθη (αναφέρεται και ως Διατσέντα) Σισίνη, κόρη του προύχοντα Γεώργιου Σισίνη, υπηρέτησε δε ως δήμαρχος Αιγίου την περίοδο 1879 - 1881. Παιδιά τους ήταν οι Γεώργιος και Λυκούργος Μεσσηνέζης. Και οι δύο συνέχισαν τον οικογενειακό εμπορικό οίκο, ο μεν Γεώργιος ήταν δικηγόρος, αριστούχος της νομικής σχολής των Παρισίων, ο δε Λυκούργος είχε παντρευτεί την Καλλίστη Νοταρά, κόρη του Ανδρέα Νοταρά και της Πηνελόπη Γεωργίου Καραϊσκάκη. Οι απόγονοι του Λυκούργου διατήρησαν περισσότερο από τα υπόλοιπα μέλη την σχέση τους με το Αίγιο έχοντας και στην κατοχή τους το πατρογονικό σπίτι. Από τον πρεσβύτερο αυτό κλάδο κατάγονται επίσης οι Νύσσης Μεσσηνέζης - Μεταξάς (εγγονός Λυκούργου), ο σπουδαίος πιανίστας Λώρης Μαργαρίτης (γιος του Πέτρου Μαργαρίτη και της Υακίνθης Λυκ. Μεσσηνέζη), ο πιανίστας Λέων Ευστρατίου (δισέγγονος του Λέοντος), ο Σωτήριος Λ. Μεσσηνέζης, δικηγόρος, ο Έρβερτ Σωτ. Μεσσηνέζης (τρισέγγονος του Λέοντα) που διέπρεψε στο Αμβούργο ως οικονομολόγος και δικηγόρος. Στην κατοχή του βρισκόταν και η προσωπογραφία του Λέοντος Μεσσηνέζη από τον Φανέλη. Η τεράστια κτηματική περιουσία του Λέοντα μοιράστηκε στους τρείς γιους του με διανεμητήριο που συνέταξε ο συμβολαιογράφος Γ. Κωνσταντινίδης (Αίγιο, 31/8/1861).
Από τα υπόλοιπα παιδά του Λέοντος, η Ζωή παντρεύτηκε τον Στυλιανό Κοντογούρη, από την Πάτρα, και απέκτησαν τον Αριστομένη Κοντογούρη (1841 - 1904), δήμαρχο Πατρέων, βουλευτή και σύζυγο της Βικτωρίας Χρύσανθου Σισίνη. Εγγονοί τους ήταν οι Νικόλαος Κοντογούρης (1878 - 1913), αξιωματικός του στρατού και βουλευτής, και Φίλιππος Κοντογούρης, διπλωμάτης. Ο έτερος γιος του Λέοντα, ο Ιωάννης Μεσσηνέζης (1821 - 1896) υπήρξε σημαντική πολιτική προσωπικότητα της εποχής διατελώντας μεταξύ άλλων και πρόεδρος της Βουλής. Σπούδασε νομικά στο Παρίσι, διέμενε δε κυρίως στην Αθήνα όπου είχε οικία εκεί που σήμερα βρίσκεται[13] το Μέγαρο Σλήμαν. Μαζί με την σύζυγό του, Αναστασία Δούμα που ανήκε σε παλιά και πλούσια οικογένεια, απέκτησαν δύο παιδιά τον Λέοντα, νομάρχη και κληρονόμο της κτηματικής και ακίνητης περιουσίας του πατέρα του στο Αίγιο[14], και την Μαρία, σύζυγο Κωνσταντίνου Σωτηριάδη. Σε προηγούμενη ανάρτηση είχα σημειώσει ότι το αρχείο του Ιωάννη φέρεται να φυλασσόταν στην έπαυλη Σωτηριάδη στο Μονοδένδρι. Η κόρη τους, Τέτη Σωτηριάδη παντρεύτηκε τον τραπεζίτη Κωστή Ηλιάσκο. Η διαθήκη του Ιωάννη Μεσσηνέζη φυλάσσεται στο Πρωτοδικείο Πατρών[15] και ένας μέρος της δημοσιεύεται στο βιβλίο της Γιώτας Καΐκα - Μαντανίκα "Το πτερόν είς τον πίλον" (εκδόσεις Πικραμμένος, Πάτρα 2008). Τελευταίος γιος ο Μιλτιάδης Μεσσηνέζης, έμπορος στο επάγγελμα όπως είπαμε, ο οποίος απέκτησε τουλάχιστον τρείς γιους: τον Αριστομένη, έμπορο εγκατεστημένο στην Πάτρα καθώς και βουλευτή Αιγιαλείας, τον Ιωάννη, εγκατεστημένο στο Παρίσι, συγγραφέα του βιβλίου "περι θρησκείας, ελληνικής σοφίας, γλώσσης και κομμουνισμού" και τον Λέοντα, εγκαταστημένο στο Λονδίνο, όπου διετέλεσε και πρόξενος της Ελλάδας (1892 - 1900), εκλεγμένος βουλευτής Αιγιλίας με σημαντική κοινωνική δράση. Ο ιστορικός του Αιγίου, Σταυρόπουλος, αναφέρει την πληροφορία[16] (από τον Σπ. Ματθία) ότι ο Ελευθέριος Βενιζέλος σκεφτόταν να τον τοποθετήσει διοικητή της Εθνικής Τράπεζας. Γιος του Λέοντα ήταν ο Μίλτος Μεσσηνέζης, σύζυγος της Σοφίας Τριάντη, μέλους εμπορικής οικογένειας των Πατρών (δείτε παρακάτω) ενώ κόρη του Λέοντα ενδέχεται να ήταν η σύζυγος του Κωνσταντίνου Μιχαλόπουλου. Επίσης αναφέρονται, χωρίς όμως να είναι σίγουρο σε ποιον κλάδο ανήκουν, οι Φίλιππος Μεσσηνέζης, διπλωμάτης[17] και ειδικός αντιπρόσωπος του ΟΗΕ στο Ισραήλ και Λέων Γ. Μεσσηνέζης, εγκατεστημένος στο Παρίσι, άφησε κληροδότημα 1000 δραχμών στο νοσοκομείο Αιγίου.
Σήμερα τα περισσότερα μέλη εμφανίζονται εγκατεστημένα στην Αθήνα ή το εξωτερικό.
Παρουσία της οικογένειας στην Πάτρα
Τα μέλη της οικογένειας Μεσσηνέζη εμφανίζονται για πρώτη φορά εγκατεστημένα στην Πάτρα στα τέλη του εικουστού αιώνα. Ο λόγος της εγκατάστασης πιθανολογώ πως είναι οι εμπορικές δραστηριότες που ανέπτυσσαν τα μέλη της οικογένειας δεδομένου ότι στην Πάτρα βρισκόταν ένα εξίσου σημαντικό λιμάνι με αυτό του Πειραιά.
Τάφος Ιωάννου Μεσσηνέζη εντοπίζεται[18] στην α΄ τάξη του Α΄ Νεκροταφείου Πατρών. Αν και δεν γνωρίζω αν πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο με αυτό του γνωστού πολιτικού της εποχής να σημειώσω πως η κόρη του Ιωάννη Μεσσηνέζη, Μαρία Σωτηριάδη ζούσε την Πάτρα λόγω του γάμου της με τον πατρινό Κωνσταντίνο Σωτηριάδη. Επίσης αναφέρεται ο Αριστομένης Μεσσηνέζης, σημαντικός εμποροτραπεζίτης, βουλευτής, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Παναχαϊκής (1896 - 1897), χρηματοδότης του Δημοτικού Θεάτρου Πατρών (αγόρασε μία μετοχή έναντι 200 δραχμών), και μέλος[19] της Βιομηχανικής Εταιρείας Πατρών (1898), καθώς και ο ανηψιός του, Μιλτιάδης Λ. Μεσσηνέζης ως ένας εκ των επιφανεστέρων[20] εμποροτραπεζιτών της Πάτρας σύμφωνα με τον οδηγό Μακρίδου (1892). Ο τελευταίος είχε παντρευτεί την Σοφία Τριάντη, κόρη του βιομηχάνου Χαράλαμπου Τριάντη. Η αδελφή της ήταν παντρεμένη με τον Άλφρεντ Μπάρρυ, γνωστό επίσης έμπορο των Πατρών. Πίσω από τους μύλους Αγίου Γεωργίου (πρώην Τριάντη) βρίσκονται οι αποθήκες Μεσσηνέζη. Η οικία του Αριστομένη Μεσσηνέζη βρισκόταν στην γωνία των οδών Αγίου Νικολάου & Ρήγα Φεραίου (όπως αποτυπώνεται πολύ καλά και στο μυθιστόρημα "Πριμαρόλια"). Για ένα διάστημα στη συγκεκριμένη οικία είχε ιδρυθεί λαϊκή βιβλιοθήκη της Βιοτεχνικής Εταιρείας. Ο Αριστομένης Μεσσηνέζης υπήρξε γνώστης του σταφιδικού ζητήματος, για το οποίο το 1903 στην Πάτρα είχε εκδόσει και μελέτη. Στο μυθιστόρημα της Αθηνάς Κακούρη "Πριμαρόλια" (εκδόσεις Εστία, Αθήνα) ο Αριστομένης Μεσσηνέζης εμφανίζεται[21] στο πάρτυ μασκέ της οικίας Παπαγιάννη ντυμένος βαστάζος μαζί με τους Ανδρέα Κόλλα και Διονύσιο Φραγκόπουλο.
Οι οικίες της οικογένειας
Οι οικίες της οικογένειας στο Αίγιο φαίνεται να ήταν δύο. Η πρώτη κατασκευάστηκε το 1818, κληροδοτήθηκε κατα πασα πιθανότητα στον υιό του Ιωάννη Μεσσηνέζη, Λέοντα, το πρώτο μισό όμως του 20ου αιώνα γκρεμίστηκε για να ανεγερθεί[22] στη θέση της η οικία του συμβολαιογράφου Αναστασόπουλου.
 |
Επί της οδού Δεσποτοπούλου (από τo el.wikipedia.org)
|
Η άλλη οικία κληροδοτήθηκε στον πρεσβύτερο κλάδο της οικογένειας Μεσσηνέζη: στον πρωτότοκο υιο Σωτήριο Μεσσηνέζη και τα παιδιά του. Το συγκεκριμένο αρχοντικό κατασκευάστηκε το 1831, σε αυτό δε φιλοξενήθηκε[23] ο Βασιλιάς Όθων κατά την πρώτη του περιοδεία στην Ελλάδα. Ο Ρήγας Παλαμήδης περιγράφει[24]: Μετά την δοξολογίαν διεύθυνθη ο Βασιλεύς με την αυτή παρακολούθησιν του πλήθους εις την ετοιμασθείσαν οικίαν του Κυρίου Λέοντος Μεσσηνέζη, η οποία ήταν ωραιόττα ευπρεπισμένη και εν τω μέσω του δωματίου της υποδοχής ήταν θρόνος και άνωθεν αυτού η εικών της Μεγαλειότητός του, με έναν στέφανον επ'αυτή από πολύτιμους λίθους περιστολισμένο. Διάφοροι κυρίαι εκ των πρωτίστων υπεδέχθησαν εν αυτή.
Στο βιβλίο του Νύση Μεσσηνέζη Μεταξά "Γεώργιος Σταύρος και Εθνική Τράπεζα" να ο συγγραφέας παραθέτει[25] γράμμα (15 Ιανουαρίου 1836) του Λέοντα Μεσσηνέζη προς τον εμπορικό του αντιπρόσωπο στην Τεργέστη, στο οποίο παραγγέλνει αντικείμενα για το αρχοντικό του ενόψει του επικείμενου γάμου του υιού του, Σωτηρίου Μεσσηνέζη, με την κόρη του Σισίνη. Σε αυτό γράφει: "Παρακαλώ να διορίσετε ναμε φτιάξουν 12 μαχαιροπήρουνα ασημέναι της υστερινής μόδας, τα μεν πηρούνια να είναι όλο ασήμι, τα δε μαχαίρια να είναι μόνον αι λεπίδες. Να είναι από τας καλλίτερας της Αγγλίας, με μαρκαν Δ.Σ. Ακόμη να με στείλετε δέκα πέντε πέντζες μουσελίνα άσπρη με φούρα ασπρα απο τας καλάς δια κουλτρίναις, της καλλίτερας ποιότητος, και ταντέλα καφασωτήν με φούντες χρησιμεύουσαν δια τον γύρον κουλτρινών. Ακόμη παρακαλώ να με στείλετε δύο ντουζίνες καθίγκλαις και δύο καναπέδες με τρίχα και από ξύλον μαγό και δύο κομμούς με επάνω πλάκα μαρμάρου, και ένα πολυέλαιον με δύο ντάνες φωτερά ο μεν κάτω να έχη οχτώ φώτα, ο δε απάνω εξ". Από τα παραπάνω σώζονται μισή ντουζίνα καθίγκλαις καθώς τα υπόλοιπα χρησιμοποιήθηκαν για προσάναμα από τους διάφορους καταχτητές κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από την άλλη ο πολυέλαιος διασώθηκε[26] και δωρήθηκε από τον Νύση στην Μητρόπολη του Αιγίου, όπου και κρέμεται μπροστά στην Αγία Πύλη. Η θέα από το συγκεκριμένο σπίτι περιγράφεται[27] από τον Paul d'Estournelles de Constant, γυναικαδελφό του Γεωργίου Σωτηρίου Μεσσηνέζη: "Έβγαινε ο ήλιος. άνοιξα το παράθυρό μου και θαμπώθηκα από το θέμαα που παρουσίαζε ο Κόλπος στις πρώτες ανταύγειες της ημέρας. Η κάμαρά μου, στη γωνιά του σπιτιού, έβλεπε από το ένα παράθυρο προς το βορρά και από το άλλο προς την ανατολή. Απο κεί για πρώτη φορά αντίκρυσα αυτόν τον Κόλπο πίσω από τον οποίο ο ουρανός όλος φωτιά σκιζότανε σε μακρυές λωρίδες, χρυσές και ρόδινες. Τα ψηλά βουνάς της Ακροκόρινθος στα νοτιοανατολικά του Ελικώνα και του Κιθαιρώνα στο βορρά, έκοβαν με τη σκούρα σιλουέττα τους αυτόν τον ολόφωτο ορίζοντα. Πιο κοντά μου απέναντι τα γυμνά βουνά της αρχαίας Φωκίδας, ο Παρνασσός, το Ξεροβούνι, είχαν αρχίσει να χρωματίζωνται από τους πρώτους ιριδισμούς της αυγής. Ο Παρνασσός προ πάντων, αληθινό αυτή τη στιγμή ενδιαίτημα των Μουσών εκκοκίνιζε... "
Το αρχοντικό Μεσσηνέζη βρίσκεται στην οδό Δεσποτοπούλων στο Αίγιο και έχει κηρυχθεί διατηρητέο με απόφαση στο ΦΕΚ 1951 που γράφει μεταξύ άλλων "Χαρακτηρίζομεν ως ιστορικόν οικοδόμημα την εν Αιγίω οικίαν του αγωνιστού της Επαναστάσεως Λέοντος Μεσσηνέζη υπαγόμενην εις τα περί καλλιτεχνικών και ιστορικών μνημείων και οικοδομημάτων διατάξεις του ΚΝ 5351/1932 "περί αρχαιοτήτων" και του Ν. 216/1943".
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
[5] Αρχείο Σωτηρίου Λέοντος Μεσσηνέζη, από την ιστοσελίδα της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος
[20] Το λιμάνι της Σταφίδας, ο.π., σελ. 321 & 466
[21] Κακούρη Αθηνά, Πριμαρόλια, Αθήνα 2005, εκδόσεις Εστία, σελ. 91
[21] Κακούρη Αθηνά, Πριμαρόλια, Αθήνα 2005, εκδόσεις Εστία, σελ. 91
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου