Αρχοντικό Βογιατζή

Η πρώτη εικόνα που αντικρίζει ο επισκέπτης κατά την αποβίβασή του από το πλοίο στο λιμάνι της Αίγινας είναι το σχεδόν ερειπωμένο αρχοντικό του Κωνσταντίνου Βογιατζή, σύμβολο της οικονομικής ευμάρειας που επικρατούσε μετά το δέυτερο μισό του 19ου αιώνα στο νησί του Αργοσαρωνικού και της κύριας δραστηριότητας του ιδιοκτήτη του, της σπογγαλιείας, της αλίευσης, δηλαδή, των φυσικών σφουγγαριών που βρίσκονται στον βυθό της θάλασας.

Όπως επισημαίνει η Μαρία - Χριστίνα Χατζηιωάννου, η δραστηριότητα αυτή, που κορυφώθηκε κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, "προκάλεσε τη δημιουργία εξειδικευμένων εργατών, όπως ήταν οι Καλύμνιοι σφουγγαράδες, και κινητοποίησε κεφάλαια με τη χρηματοδότηση της αλιείας και από την εμπορική διακίνηση του προϊόντος". Η αυξημένη ζήτηση σπόγγων υπήρξε αποτέλεσμα της βιομηχανικής επανάστασης καθώς το σφουγγάρι, εκτός από τους γνωστούς λόγους χρήσης του που αφορούν την ατομική καθαριότητα, χρησιμοποιείτο ως μονωτικό υλικό στον κατασκευαστικό τομέα και στην αυτοκινητοβιομηχανία. Οι περιοχές που ήταν πλούσιες σε σπόγγους ήταν τα νησιά του Αιγαίου και τα παράλια της Αφρικής ενώ οι βουτηχτές συνήθως προέρχονταν από την Κάλυμνο, την Λέρο, την Αίγινα ή την Ύδρα. 

Φωτ. Δημήτρη Λιούρδη

Η σπογγαλιεία και το εμπόριο των σπόγγων απέφερε σημαντικά κέρδη σε όλη την κοινωνία της Αίγινας καθώς από αυτή δημιουργήθηκαν δεκάδες θέσεις εργασίες που απαιτούνταν για την επάνδρωση των καϊκιών, για την στελέχωση των αποθηκών και για την επεξεργασία των σπόγγων. Υπολογίζεται ότι στην ακμή της, το 1886, η σπογγαλιεία κινούσε 72 μηχανές με 20 - 22 άτομα πλήρωμα.  Κυρίως, όμως, ωφελήθηκαν οι έμποροι που συνήθως αποτελούσαν και τον βασικό χρηματοδότη των ναυτικών αποστολών προς αλίευση σπόγγων. Τέτοιοι έμποροι ήταν ο Κωνσταντίνος Βογιατζής, από την Σύμη, ο Σπυρίδων Σταματιάδης και οι αδελφοί του από τα Ψαρά, ο Μιχάλης Μαΐλλης από την Κάλυμνο, ο George Brown από την Μεγάλη Βρετανία  κ.α.  και που οι κατοικίες τους εκτείνονται ακόμα και σήμερα κατά μήκος του παραλιακού μετώπου της πόλεως της Αίγινας

Φωτ. Δημήτρη Λιούρδη

Το σημαντικότερο από αυτά τα κτίρια είναι, δίχως αμφιβολία, το νεοκλασσικό αρχοντικό του Κωνσταντίνου Βογιατζή. Κατασκευασμένο στα 1890 υπήρξε λαμπρό επίτευγμα για την εποχή του καθώς τα θεμέλιά του βρίσκονται κυριολεκτικά εντός της θάλασσας. Στην πραγματικότητα πρόκειται για δύο κτίρια συνολικού εμβαδού 911 τ.μ. Το κεντρικό κτίριο αποτελείται από έναν μεγάλο ισόγειο όροφο, από έναν ημιόροφο και από τον δεύτερο όροφο. Στο ισόγειο υπήρχαν οι αποθήκες που αποθηκεύονταν και επεξεργάζονταν οι σπόγγοι ενώ στον ημιώροφο στεγάζονταν τα γραφεία της επιχείρησης. Σήμερα στους χώρους αυτούς στεγάζονται τουριστικά μαγαζιά. 

Στον πρώτο όροφο κατοικούσε η πολυμελής οικογένεια Βογιατζή. Ο γενάρχης αυτής, Κωνσταντίνος Βογιατζής , είχε παντρευτεί δύο φορές. Μετά τον θάνατο της πρώτης του συζύγου, με την οποία είχε αποκτήσει πέντε παιδιά, παντρεύτηκε την αγγλίδα νταντά του σπιτιού Αΐντα, με την οποία απέκτησε τον Τζακ, τον Ερρίκο, την Σύλβια, την Δωροθέα - Ντόλλυ, τον Νέστορα και τον Αιμίλιο. Η καταγωγή του Βογιατζή ήταν από την Σύμη, από την οποία έφυγε προκειμένου να εγκατασταθεί στην Αίγινα, όπου και ασχολήθηκε με  την αλίευση και την εξαγωγή των σπόγγων αναπτύσσοντας στενούς εμπορικούς δεσμούς με την Μεγάλη Βρετανία. Από την δραστηριότητα αυτή αποκόμισε τεράστια πλούτη, τα οποία αποτυπώνονται στον εσωτερικό διάκοσμο του δευτέρου ορόφου της οικίας με τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες σε σκούρο μπλε και με τις, ιταλικής επιρροής, οροφογραφίες. Τα σφουγγάρια του είχαν κερδίσει ευρωπαϊκά μετάλλια στις ευρωπαϊκές εκθέσεις.

Ο Κωνσταντίνος Ι. Βογιατζής (αρχείο Χάνου)

Πηγή: Γκιόκα Αθηνά - Νικολαρεΐζη Ιωάννα, Αίγινα, Σπίτια & Άνθρωποι, εκδόσεις ΑΤΩΝ 2015

Από την ιστοσελίδα goldenhome.gr

Εξωτερικά η όψη του κτιρίου χαρακτηρίζεται από αυστηρότητα με λιγοστά ακροκέραμα στην οροφή, λιτά επίκρανα στους εξωτερικούς τοίχους και περίτεχνα μαρμάρινα φουρούσια στα μπαλκόνια. Στη μια πλευρά το κτιρίου το μπαλκόνι έχει καταρρεύσει και μόνο τα φουρούσια υπενθυμίζουν την ύπαρξή του.

Φωτ. Δημήτρης Λιούρδης

φωτ. Δημήτρης Λιούρδης

Αρχοντικό Βογιατζή κατά την δεκαετία 1960, φωτ. Lala Aufsberg

Η Μαίρη Γαλάνη - Κρητικού αναφέρει πως τις εποχές της δόξας του στο οίκημα γίνονταν οι επίσημοι χοροί της αιγινήτικης κοινωνίας. Αργότερα για ένα διάστημα στο ισόγειο του κτιρίου λειτουργούσε το εστιατόρειο "Ολυμπία" και το Δημόσιο Ταμείο ενώ τις δεκαετίες του 1960 και 1970 στεγάστηκε το ΠΙΚΠΑ.

Σήμερα το αρχοντικό Βογιατζή, που ανήκει στην εγγονή του Κωνσταντίνου Βογιατζή, Μαργαρίτα Μωραΐτη - Βογιατζή, πωλείται στην τιμή των τεσσάρων εκατομμυρίων ευρώ από γνωστό μεσιτικό γραφείο. Αν και με το ΦΕΚ 1007Δ/20-10-1992 κηρύχθηκε διατηρητέο, το κτίριο βρίσκεται σε εξαιρετικά άσχημη κατάσταση με σημαντικά στατικά προβλήματα και ρηγματώσεις στην εξωτερική επιφάνειά του. Σύμφωνα με τοπικά μέσα το συνολικό ποσό για την αποκατάστασή του αγγίζει τα 2,5 εκατομμύρια ευρώ, ποσό απαγορευτικό για τους ιδιοκτήτες του.

φωτ. Δημήτρης Λιούρδης

παλαιά φωτογραφία του αρχοντικού Βογιατζή, από το άρθρο του Γ. Μπήτρου

Το αρχοντικό Βογιατζή, "Στην παραλία της Αίγινας", έργο της Μαρίας Πωπ (ιδιωτική συλλογή)

Ο πλούτος που απέφερε το εμπόριο σφουγγαριών αποτυπώνεται και στα υπόλοιπα σπίτια των μελών της οικογένειας. Ακριβώς όπισθεν της οικίας Βογιατζή βρίκεται ένα άλλο νεοκλασσικό με αντίστοιχα μεγάλες αποθήκες στο ισόγειο, οι οποίες χρησιμοποιούνταν μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα. Πρόκεται για την κατοικία - γραφείο του Αιγινήτη εμπόρου Ευάγγελου Κατσιμίγκου που παντρεύτηκε μια από τις κόρες του Κωνσταντίνου Βογιατζή. Ο Ευάγγελος Κατσιμίγκος (15 Αυγούστου 1853 - 5 Ιανουαρίου 1928) ασχολήθηκε, επίσης, με το εμπόριο σπόγγων επεκτείνοντας τις δραστηριότητές του στη Γαλλία ενώ οι αποθήκες της οικίας του χρησιμοποιήθηκαν μέχρι και την δεκαετία του 1960 από την εταιρεία GRESPON που ασχολείτο με το εμπόριο σφόγγων. Το οίκημα πέρασε στην ιδιοκτησία της κόρης του Κατσιμίγκου και εν συνεχεία στον εγγονό του Βαγγέλη Εμμ. Αθανασίου, ανώτερο υπάλληλο του ΟΤΕ και τελευταίο ιδιοκτήτη της οικίας. Κατά τη διάρκεια της ζωής του ο Αθανασίου δώρισε αρκετά αντικείμενα από τον οικογενειακό του εμπορικό οίκο στο Λαογραφικό Μουσείο Αίγινας ενώ σκίτσα του με κτίρια της Αίγινας του φιλοξενούνται σε διάφορα βιβλία. Σήμερα το ιδιοκτησιακό καθεστώς του κτηρίου παραμένει άγνωστο.

Φωτ. Δημήτρης Λιούρδης

φωτ. Δημήτρης Λιούρδης

φωτ. Δημήτρης Λιούρδης

Λεπτομέρεια στις γωνίες του κτιρίου

Δεκαετία 1960, αριστερά η οικία Κατσιμίγκου, στο βάθος δεξιά η οικία Βογιατζή,
Αρχείο Νομικής Χαλιπήλια - Μιχαλοπούλου, πηγή: Αίγινα - παλιές φώτο

Ο Κωνσταντίνος Βογιατζής διέθετε, επίσης, κατά τα ήθη της εποχής, μια εξοχική κατοικία στην οδό Αφαίας γνωστή και ως Villa Esperance (που σημαίνει στα γαλλικά ελπίδα). Το έτος ανέγερσής της (1888) μαζί με το όνομα του ιδιοκτήτη (Κ. Ι. Βογιατζής) μαρτυρείται από μια μαρμάρινη επιγραφή στο άνω μέρος της κύριας εισόδου. Το κτίριο, χτισμένο σε νεοκλασσικό ρυθμό, διατηρεί την ίδια αυστηρότητα με την κύρια κατοικία της οικογένειας στην πόλη ενώ χρήζουν αναφοράς τα επίκρινα/κιονόκρανα κορινθιακού τύπου και τα όμορφα ακροκέραμα που κοσμούν τις όψες του κτιρίου. Η αρχική έκταση του περιβάλλοντος χώρου ήταν οκτώ στρέμματα και ήταν γεμάτο από οπωροφόρα δέντρα και φιστικιές. Σύμφωνα με τον εγγονό του Βογιατζή, Κώστα Χάνο, το κτήμα αυτό ήταν ένα από τα πρώτα που καλλιέργηθηκε η φιστικιά.

φωτ. Δημήτρης Λιούρδης

Στο σπίτι αυτό φιλοξενήθηκε για ένα διάστημα ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης πριν μετακομίσει στην ιδιόκτητη οικία του στα Πλακάκια. Αναφέρεται, επίσης, ότι το σπίτι κατά τη διάρκεια της κατοχής στέγασε το γερμανικό φρουραρχείο.

φωτ. Δημήτρης Λιούρδης

Η εξοχική κατοικία περιήλθε στον Παύλο Χάνο, έμπορο από την Ιθάκη και σύζυγο της κόρης του Κωνσταντίνου Βογιατζή, Δωροθέας - Ντόλλυ, και εν συνεχεία στην οικογένεια  σφογγεμπόρων Μαγκή.

Πηγές

• Γαλάνη - Κρητικού Μαίρη, Αίγινα, τα πρόσωπα - οι τόποι - οι μνήμες, Αίγινα 2010
• Γκιόκα Αθηνά, Νικολαρεΐζη Ιωάννα, Αίγινα, Σπίτια & Άνθρωποι, εκδόσεις Ατων, 2015, σελ. 31 επ.
• Κουλικούρδη Γωγώ, Αίγινα Ι, εκδόσεις Πιτσιλός, Αίγινα 1990
• Χάνος Κώστας, Κώστας Παύλου Χάνος, Η οδύσσεια της ζωής μου στον 20ο αιώνα, επιμέλεια Γ. Μπήτρος και Γ. Ιερωνυμάκης, Αίγινα 2011
• Χατζηιωάννου Μαρία - Χριστίνα, Σπογγαλιεία - Μια επιχειρηματική παράδοση σ' ένα μεσογειακό πλαίσιο αναφοράς, Περιοδικό "Η Αιγιναία", τεύχος 20, Ιανουάριος - Ιούλιος 2011, σελ. 34 επ.
• Facebook group: Αίγινα - παλιές φωτο